Jarząb pospolity, czyli drzewo zwane powszechnie jarzębiną, to bardzo popularny i szeroko występujący osobnik z rodziny różowatych. Jarzębinę doskonale znamy z parków, lasów i przydrożnych ścieżek, a także z krajobrazu górskiego. Trudno pomylić ją z jakimkolwiek innym drzewem. Wysoka, pokryta mięsistymi, jaskrawo-czerwonymi koralami, jest jednym ze znaków rozpoznawczych rodzimej przyrody.
Jarzębina – nie tylko piękna ozdoba ścieżek i parków
Jarzębina kwitnie na przełomie mają i czerwca, kiedy to pokrywa się drobnymi, beżowymi kwiatami o specyficznej woni. Owoce, bez których trudno nam wyobrazić sobie to drzewo pojawiają się jednak dopiero od lipca do października. Jarzębina lubi słoneczne stanowiska, wilgotną i próchniczną glebę. Bardzo dobrze toleruje niskie temperatury. Jest gatunkiem typowo ozdobnym, ale owoce jarzębiny mogą służyć także Celom prozdrowotnym. Nie brakuje poza tym pomysłów na wykorzystanie jarzębiny w kulinariach.
Jarzębina – jadalna czy nie?
Większość z nas wie, że owoce jarzębiny stanowią cenny pokarm dla ptaków, tym bardziej, że mogą przetrwać przymrozki. Nie każdy jednak zdaje sobie sprawę z faktu, że jarzębina jest jadalna. A raczej, że możemy ją taką uczynić. Surowe owoce rzeczywiście są toksyczne ze względu na zawartość kwasu parasorbinowego, który u ludzi wywołuje biegunkę oraz wymioty. Jednak odpowiednie przygotowanie uzdatnia je do spożycia. Jak smakują owoce jarzębiny? Są lekko kwaśne i cierpkie, ale zanurzone w cukrze, pod postacią dżemu czy konfitury nabierają bogatszych walorów smakowych.
Ciekawa legenda opowiada o tym, że dawno temu jarzębiny rodziły tylko słodkie owoce, jednak ludzie nie dbali zanadto o te piękne i pożyteczne drzewa, więc z czasem odpłaciły się im cierpkim smakiem i stały się trujące. Jarząb pospolity jest obecny również w wierzeniach dawnych Słowian, którzy byli przekonani, że jego gałązki i owoce chronią od wpływu zła, wskazują właściwą drogę podróżnikom i zapewniają spokojny sen.
Za działanie toksyczne surowej jarzębiny odpowiada kwas parasorbinowy. Aby bezpiecznie jeść jarzębinę, musimy najpierw jej owoce wymrozić lub wysuszyć, wówczas właściwości te neutralizują się, gdyż kwas parasorbinowy ulega przekształceniu w kwas sorbinowy (sorbowy), który jest dość powszechnie stosowanym konserwantem żywności oraz nie wykazuje działań niepożądanych. Wiele osób zbiera jarzębinę po przymrozkach, aby już wtedy uzyskać surowiec mniej toksyczny i mniej goryczkowy.
Właściwości prozdrowotne jarzębiny
Odpowiednio przygotowana jarzębina jest bezpieczna dla zdrowia. W epoce starożytnej służyła Grekom i Rzymianom do leczenia chorób dróg oddechowych. Dziś wiemy, że jarzębina może pomóc także przy Problemach układu trawiennego. Warto pamiętać, że jej owoce to skarbnica witaminy C i wielu składników bioaktywnych, które wpływają stymulująco na odporność. Jedzenie przetworów z jarzębiny jeszcze przed nadejściem okresu chorób i infekcji może więc przyczynić się do tego, że będziemy mniej na nie podatni.
Z kolei znaczne stężenie garbników i substancji antyseptycznych pozwala szybciej wrócić do zdrowia, gdy już zachorujemy, a także obniżyć gorączkę i złagodzić kaszel. Jarzębinę jedzmy również wtedy, gdy chcemy wzbogacić menu w produkty bogate w karoten, gdyż jej owoce zawierają go znacznie więcej niż marchew! Poza tym jarzębina stanowi bogactwo witaminy E, witamin z grupy B, miedzi, magnezu oraz potasu. Dostarcza też kwasów organicznych oraz antocyjanów. Wykazuje silne Działanie antyoksydacyjne, istotne w profilaktyce nowotworów.
Jarzębina i sorbitol – działanie przeczyszczające
Owoce jarzębiny mają właściwości przeczyszczające, a to dzięki zawartości sorbitolu oraz błonnika. To dlatego jarzębina jest Pomocna w odtruwaniu organizmu, reguluje pracę żołądka, wspomaga regenerację wątroby, pobudza do pracy jelita, łagodzi wzdęcia oraz zaparcia, chroni przed rozwojem wrzodów. Jej działanie oczyszczające wpływa też korzystnie na pracę nerek i całego układu moczowego. Znaczna ilość pektyn zawartych w owocach jarzębiny ma korzystny wpływ na metabolizm cukrów i tłuszczów, chroni przed wzrostem poziomu cholesterolu oraz cukrzycą.
Zwróćmy uwagę, że sorbitol należy do grupy alkoholi cukrowych, do których zaliczamy również erytryt czy ksylitol. Jest to Alternatywny słodzik, który mogą stosować cukrzycy. Jest on jednak znacznie mniej słodki od cukru, a do tego u osób nadwrażliwych może wręcz rozregulować pracę żołądka i jelit. Pamiętajmy też, że tradycyjnie robione przetwory z jarzębiny zawierają cukier, a więc nie stanowią dobrej pozycji dla chorujących na cukrzycę.
Jarzębina w kosmetyce
Wyciągi z jarzębiny mają właściwości ściągające, antybakteryjne i antyseptyczne. Wynika to z wysokiej zawartości garbników oraz kwasów organicznych, a także z naturalnie występujących w niej konserwantów o działaniu grzybobójczym i pleśniobójczym. Kosmetyki oparte na jarzębinie lub z dodatkiem jej ekstraktów nadają się więc najbardziej do pielęgnacji cery trądzikowej i problematycznej. Jarzębina w kremach i serach wzmacnia skórę, odżywia ją i odmładza. Cera staje się dzięki nim bardziej elastyczna i sprężysta, w czym znaczący udział ma witamina C oraz wiele innych antyoksydantów.
Jak wykorzystać jarzębinę do wspomagania zdrowia?
Zewnętrznie jarzębinę stosuje się również w przeciwdziałaniu żylakom i hemoroidom. Dzięki witaminie K roślina ta wzmacnia kondycję naczyń krwionośnych i wpływa pozytywnie na krzepliwość krwi. Nalewkę jarzębinową można stosować także na bóle mięśni i nadwyrężenia po wysiłku fizycznym.
Wspomniana wyżej jarzębinówka to trunek obowiązkowy dla wielbicieli jesienno-zimowych alkoholi. Im dłużej jest przechowywana, tym staje się słodsza. Nalewka z jarzębiny pomaga postawić na nogi podczas przeziębienia i reguluje dysfunkcje układu trawiennego.
Z kolei dżemy i konfitury z owoców jarzębiny mogą mieć Walory wzmacniające, pod warunkiem, że nie są dosładzane cukrem. Z suszonych owoców i kwiatów jarzębiny warto też przygotować napar wzmacniający dla układu trawiennego i stymulujący drogi moczowe.