Tworzenie zielnika kojarzy się ze szkolnym zadaniem z biologii, które każdy z nas musiał kiedyś zaliczyć. Te szkolne, proste zielniki giną zwykle w odmętach pamiątek, w szufladzie biurka. Tymczasem warto pokusić się o wykonanie prawdziwego, pięknego i trwałego zielnika, w którym możemy kolekcjonować zebrane egzemplarze roślin lub zapisywać zielarskie receptury.
Zielnik – od czego zacząć?
Zielnik wielbiciela roślin i ziół może mieć dowolny charakter i stanowić przekrój roślin polnych, leśnych, łąkowych, parkowych, okrytonasiennych, wiosennych, astrowatych czy leczniczych.
Szczególnie ten ostatni wyróżnia się praktycznym charakterem. Uzupełnienie kart zielnika w najważniejsze właściwości i zastosowania, pozwoli nam szybko sprawdzić, w jaki sposób wykorzystać daną roślinę w pokonywaniu konkretnych dolegliwości.
W zielniku możemy dokumentować również gatunki, które w ciągu roku rozwijają się w naszym ogrodzie czy nawet na tarasie lub balkonie.
Jeśli to nasz pierwszy zielnik, na początek ograniczmy się do zbierania roślin niewielkich rozmiarów, bez owoców i części, które trudniej będzie nam odpowiednio przygotować. Wraz z rozwojem zielnikowej biblioteczki, możemy za każdym razem pójść o krok dalej i wykonać bardziej urozmaicony i różnorodny zielnik.
Każdy, nawet najbardziej podstawowy zielnik powinien zawierać opisy roślin, a zwłaszcza ich nazwę łacińską, gatunek i rodzinę, nazwę polską oficjalną oraz lokalne odpowiedniki. Opis opatruje się też datą i miejscem zbioru.
Ważną kwestią już na początkowym etapie tworzenia zielnika jest wybór notatnika lub jego stworzenie od podstaw. Zwykły zeszyt wystarczy do wykonania szkolnego skoroszytu z suchymi liśćmi, jednak bardziej zaawansowany zielnik na domowe lub badawcze potrzeby lepiej przygotować z większych i sztywnych kartek formatu A4 lub A3, pozbawionych linii i kratkowania.
Poszczególne kartki wraz z rozwojem zielnika będą stawały się kartami zielnikowymi, które można łączyć w skoroszyt i własnoręcznie oprawić.
Podczas zbierania materiału na zielnik, weźmy pod uwagę, że niektóre napotkane okazy, choć kuszące, mogą być zagrożone i objęte ochroną. Takie rośliny zostawmy naturze i pozwólmy im rosnąć dalej. Nie możemy poza tym zbierać roślin z terenów prawnie chronionych, takich jak rezerwaty przyrodnicze i parki narodowe.
Jak zbierać materiał do zielnika?
Aby zielnik spełniał swoje kryteria, wszystkie zebrane w nim egzemplarze muszą być przedstawione w całości. Dlatego zbiór roślin obejmuje wszystkie ich części, łącznie z korzeniami, kwiatami i nasionami. W teren warto zabrać proste i przydatne akcesoria, które pozwolą nam bezpiecznie pozyskać kompletną roślinę z jej stanowiska i nienaruszoną przetransportować do domu. Co okaże się niezbędne?
Zabierzmy ze sobą rękawiczki ogrodnicze, łopatkę potrzebną do wykopania korzeni, foliową torebkę i nożyczki. W zielniku, oprócz zasuszonej rośliny, może znaleźć się miejsce również na jej fotografię jeszcze przed zebraniem.
Jeśli więc dysponujemy aparatem fotograficznym, koniecznie zapakujmy go do plecaka. Zdjęcie możemy wykonać także telefonem komórkowym. Fotografia będzie potrzebna także wówczas, gdy zdecydujemy się namalować lub naszkicować wybrany gatunek jako uzupełnienie karty zielnika.
Jak suszyć rośliny do zielnika?
Starym, szkolnym zwyczajem, umieszczało się rośliny i liście między kartkami książek. Obecnie nie praktykuje się już takiej formy suszenia i formowania egzemplarzy do zielników, głównie dlatego, że wilgoć może zniszczyć wnętrze książki. O wiele lepiej to zadanie spełnia praska botaniczna. Jest ona wykonana z twardej i sztywnej sklejki i umożliwia umieszczenie roślin między jej dwoma kawałkami, a następnie dociśnięcie płytek za pomocą śrub motylkowych.
Prasa botaniczna zajmuje o wiele mniej miejsca w porównaniu do tomów książek, z których zwykle korzystaliśmy, susząc rośliny. Możemy postawić ją w pionie, dzięki czemu rozwiązanie to wydaje się jeszcze bardziej sprytne. W środku praski botanicznej znajdują się tekturowe przekładki, pełniące funkcję używanego niegdyś do suszenia papieru gazetowego.
Jak dbać o domowy zielnik?
Suszenie zapewnia zachowanie wymaganego kształtu i kolorów roślin. Aby nie pleśniały i nie niszczały, nie wkładajmy kart zielnika do foliowych koszulek. Kartki powinny być pooddzielanie zwykłymi białymi kartkami, papierem pakowym lub pergaminem. Co jakiś czas zielnik traktuje się środkiem owadobójczym lub przemraża w celu uniknięcia rozwoju drobnoustrojów.
To zatem ważne, aby był wykonany z trwałych materiałów i grubych kart. Rośliny i ich części wklejamy do zielnika nie za pomocą taśmy klejącej, lecz cienkiego paska papieru podklejonego zwykłym białym klejem w sztyfcie.