O bukszpanie przypominamy sobie zazwyczaj, gdy trzeba przygotować dekoracje na wielkanocny stół lub gdy projektujemy żywopłot wokół domu. Ma on jednak znaczenie również dla zielarzy, a niegdyś uchodził za pomocną roślinę leczniczą. Co sprawiło, że pod tym względem nieco zapomniano o bukszpanie i postawiono na jego walory dekoracyjne?
Bukszpan – za to go lubimy
Rodzinne strony tej rośliny to Europa Południowa, Afryka Północna i Azja. W ich znacznie cieplejszych niż u nas rejonach, bukszpan może osiągać nawet 8 metrów wysokości. W Polsce dorasta maksymalnie do dwóch, ale i tu ma się dobrze. Lubimy wykorzystywać go jako materiał na żywopłot lub po prostu sadzić w ogrodzie czy nawet trzymać w donicy wewnątrz domu.
Jego zwartość sprawia, że ogrodnicy i projektanci chętnie wycinają z niego finezyjne figury i roślinne rzeźby, a nawet zielone labirynty i romantyczne korytarze. Bukszpan sprawdzi się również na balkonie czy tarasie, gdzie będzie ostoją zieleni przez cały rok. Pasuje zarówno do pańskich, bogatych ogrodów, jak i na wiejskie gospodarstwo.
Lubi słoneczne stanowiska i żyzną oraz dość wilgotną glebę. Dobrze zniesie suszę, upał i mróz. W dwóch słowach – roślina idealna. Byłoby jeszcze lepiej, gdyby miał powszechne zastosowanie lecznicze. Tymczasem…
Bukszpan w medycynie ludowej
Doceniamy jego wytrzymałość i wiecznie zielone, dekoracyjne liście. Mało kto jednak wie, że bukszpan ma za sobą bogatą historię wykorzystywania w medycynie ludowej. Dziś jest pod tym względem zapomniany lub celowo poszedł w odstawkę.
Poza właściwościami leczniczymi, ma bowiem działanie trujące. Nie przeszkadzało to jednak przez długi czas wykorzystywać go w leczeniu w rozmaitych przypadłości. Wszak niegdyś zielarzy i zielarek było o wiele więcej niż dziś, a ich wiedza pozwalała na odpowiednie preparowanie ziół.
Dziś wolimy unikać preparatów z bukszpanem, przestrzega się nawet przed wtykaniem jego gałązek bezpośrednio w potrawy wielkanocne. Natomiast dawniej służył jako lek na gorączkę malaryczną. Używano go również jako leku przeciwzapalnego i przeciwkrwotocznego, kąpiele z bukszpanem pomagały na choroby skóry oraz wypryski, eliminowały liszaj i parch, a także działały przeciwzapalnie na bóle reumatyczne i dnę moczanową.
Bukszpan obniżał za wysokie ciśnienie tętnicze krwi, przeciwdziałał infekcjom dróg żółciowych oraz moczowych. Wpływał uspokajająco, a wręcz narkotycznie na leczonego. Co ciekawe, wyciągami z bukszpanu próbowano leczyć nawet łysienie. Od dawna wiadomo również, że roślina ta ma potencjał przeciwnowotworowy, ukierunkowany zwłaszcza na zakłócanie cyklu komórkowego raka. Surowcem zielarskim jest kora bukszpanu oraz jego liście.
Bukszpan – zawartość związków czynnych
Bukszpan zawiera olejki eteryczne, garbniki oraz alkaloidy steroidowe, w tym buksynę, parabuksynę, buksydynę i cyklobuksynę. Ten zestaw alkaloidów sprawia, że nieumiejętnie użyty bukszpan lub preparat na jego bazie może wywołać zatrucie
Zjedzenie liści lub owoców bukszpanu może spowodować biegunkę, wymioty, drgawki i dreszcze, a nawet problemy z oddychaniem. Zdarza się, że objawem interakcji z bukszpanem będzie także reakcja alergiczna w obrębie skóry i spojówek.
Generalnie jednak zwyczajne obcowanie z bukszpanem, na przykład podczas prac ogrodowych i przycinania (nawet bez rękawic) nie niesie ze sobą szczególnego ryzyka. Warto uważać na bawiące się w ogrodzie dzieci i zwierzęta, które mogłyby nieświadome sięgnąć po trującą roślinę.
Symbolika bukszpanu
Na całym świecie występuje około 30 gatunków bukszpanu, a najpopularniejszym z nich jest bukszpan zwyczajny, czyli wiecznie zielony. Jak na krzew długowieczny jest on symbolem długiego trwania, nieśmiertelności i wieczności, ale nie tylko.
W wielu kulturach bukszpan ma bogate znaczenie symboliczne. Wplatanie jego gałązek w koszyczek wielkanocny ma oznaczać związek człowieka z przyrodą i jego szacunek dla niej. Roślina symbolizuje również odradzającą się, nieśmiertelną przyrodę.