Historia praktycznego wykorzystania bielunia dziędzierzawy jest długa i bardzo często towarzyszą jej elementy magiczne. Jako roślina halucynogenna, uśmierzająca ból i odurzająca zajmuje poczesne miejsce w praktykach ludowych wielu kultur. W dawnej Europie była najbardziej znanym środkiem skrytobójczym. Dziś wykorzystuje się bieluń w medycynie, ale jego działanie może być tak samo toksyczne jak w czasach antycznych i średniowiecznych.
Bieluń dziędzierzawa lub pindyrynda i inne ludowe przydomki
Bieluń dziędzierzawa to roślina należąca do rodziny psiankowatych, tej samej, do której zaliczamy paprykę czy pomidora. Dane dotyczące jej faktycznego pochodzenia są niespójne. Jako ojczyznę bielunia wymienia się m.in. południe Europy. Meksyk czy Azję Mniejszą. Obecnie roślina ta jest rozpowszechniona na całym świecie z kilkoma wyjątkami (np. Azja kontynentalna). W Polsce występuje pospolicie, dlatego warto dowiedzieć się o niej czegoś więcej. Na początku jednak trzeba zaznaczyć, że jej nazwa systematyczna w codziennym użyciu pojawia się dość rzadko – w zależności bowiem do rejonu występowania ma liczne, często intrygująco, a nawet zabawnie brzmiące nazwy. Durna rzepa, świńska wesz, trąba anioła, pindyrynda, cygańskie ziele, dendera – to tylko kilka przykładów.
Jak odróżnić denderę od innych roślin? Nie powinno to być trudne, zwłaszcza że jedną z jej cech charakterystycznych jest ostry i dość nieprzyjemny zapach, często określany jako mysi. Poza tym bieluń dziędzierzawa dosięga do 1 metra wysokości, ma ciemnozielone, zaostrzone i ząbkowane liście oraz duże kwiaty o kielichowatym kształcie i białej barwie, kwitnące od lipca nierzadko do października. Liście, a zwłaszcza wspomniane kwiaty nadają roślinie znaczące walory ozdobne, dlatego poza naturalnymi miejscami występowania (pola i stanowiska ruderalne), bieluń bywa uprawiany również w ogrodach. Piękno i delikatność białych, dorodnych kwiatów kontrastuje wszak z jego właściwościami biologicznymi. Nie bez powodu określa się go także mianem diabelskiego lub czarciego ziela.
Właściwości bielunia dziędzierzawy
Surowce zielarskie w przypadku bielunia dziędzierzawy to liście i nasiona. Mają one szczególny skład chemiczny, który decyduje zarówno o właściwościach leczniczych, jak i trujących tego gatunku. Najważniejsze substancje zawarte w bieluniu to skopolamina, atropina oraz hioscyjamina, wszystkie zaliczane do grupy alkaloidów tropanowych. Po spożyciu działają one stymulująco na ośrodkowy układ nerwowy oraz porażają obwodowy układ przywspółczulny. Do efektów tego działania można zaliczyć uciążliwe objawy, które w niektórych okolicznościach mogą prowadzić nawet do śmierci. Przykładowo, tylko rozgryzienie kilku nasion bielunia może skończyć się tragicznie dla dziecka. Dla dorosłego dawka graniczna jest wyższa, ale równie niebezpieczna. Narkotyczne właściwości bielunia były wykorzystywane głównie w dawnych praktykach ludowych i magicznych, ale obecnie również zdarzają się przypadki spożycia rośliny (jest trująca w całości) w celu osiągnięcia stanu odurzenia.
Objawy zatrucia bieluniem są ciężkie i niebezpieczne. W tej sytuacji dochodzi m.in. do zaburzeń widzenia i świadomości, przejściowej utraty mowy, zaburzeń pracy serca, dezorientacji w terenie, pojawienia się drgawek i znacznego wzrostu temperatury, problemów z oddawaniem moczu i przełykaniem płynów, a nawet do wystąpienia szału. Co ciekawe, oprócz wymienionych wcześniej alkaloidów, bieluń zawiera również takie substancje, jak nikotyna, beladonina, putrescyna, a także ptoaminy należące do jadów trupich. Poza tym w skład rośliny wchodzą też flawonoidy, garbniki czy kumaryny.
Właściwości lecznicze bielunia dziędzierzawy
Ze względu na zawartość alkaloidów, które odpowiednio użyte mają działanie terapeutyczne, bieluń znajduje zastosowanie w leczeniu chorób oskrzeli, chorób neurologicznych oraz jako środek spazmolityczny. Roślina ma też potwierdzone właściwości antynowotworowe.