W Polsce występuje ponad 100 gatunków roślin farbiarskich. Choć nie są one wykorzystywane powszechnie w celach barwierskich, pełniły takową funkcję dawniej i nie straciły swoich właściwości. Roślin barwierskich możemy używać w domowym wytwórstwie kosmetyków czy do prac artystycznych.
Jak wykorzystać rośliny barwierskie w domu?
Na całym świecie rośnie około 2000 gatunków roślina barwiących, w Polsce mamy ich 110. Zanim zaczęto stosować barwniki syntetyczne, rośliny te służyły powszechnie do barwienia np. odzieży, w tym strojów ludowych. Teraz coraz częściej interesujemy się naturalnymi barwnikami, chcąc wyprzeć sztuczne, szkodliwe dla skóry i środowiska substancje występujące w przemyśle. Barwniki naturalne można stosować do farbowania tekstyliów, tkanin, dywanów, kilimów, perfum, żywności czy kosmetyków.
Większość tych procesów wymaga wiedzy i specjalnej aparatury, na przykład farbowanie tkanin jest długotrwałe, wymaga odtłuszczania, często wybielania, później utrwalania. W domowych warunkach możemy jednak rośliny te wykorzystać w produkcji naturalnych mazideł, kremów, mydeł lub perfum, farbować nimi wełnę, bejcować drewno, a także wykorzystać do prac artystycznych. Z wyciągów roślinnych, a czasem i rozdrobnionych przypraw można uzyskać bazę do farbowania skorupek jaj na Wielkanoc, barwienia apaszek czy tworzenia farb wodnych.
Jakie kolory dają nam rośliny barwiące?
Większość z nas zna jeszcze z lekcji biologii właściwości chlorofilu, jednego z najbardziej znanych barwników roślinnych, za pomocą którego uzyskujemy zielony kolor. Jednak na tym właściwości barwiące roślin zdecydowanie się nie kończą. Z dostępnych w ogrodzie lub na pastwisku czy miejskiej łące gatunków możemy uzyskać głównie barwniki nadające kolor żółty i najróżniejsze jego odcienie, kolory pomarańczowe, czerwone, a także fiolety. Niektóre rośliny posiadają barwnik we wszystkich częściach, w pozostałych przypadkach są to pojedyncze elementy, na przykład kwiaty, owoce czy bardzo często korzenie. Na czerwono i fioletowo barwią w nich antocyjany, flawonoidy z kolei dają odcienie żółte i pomarańczowe, podobnie jak karoteny.
Gatunki barwiące, które warto znać
Rzepik pospolity
To gatunek powszechnie występujący w Polsce, jego kwiatostany przypominają nieco wrzosy, tyle że są słonecznie żółte. Niegdyś rzepik powszechnie wykorzystywano do farbowania wełny na piękny, złoty kolor. Dziś przeważa jego zastosowanie kosmetyczne i ziołolecznicze.
Marzanna barwierska
Marzanna jest jedną z najpopularniejszych roślin barwiących, stosuje się ją w przemyśle kosmetycznym, do farbowania tekstyliów i tkanin. Daje wspaniałe odcienie czerwieni, różu, rdzy, bordo, fioletu i brązu. Można z niej stworzyć także granat i czerń. Właściwości barwiące ma korzeń marzanny. Niestety roślinę nie sposób spotkać naturalnie rosnącą w Polsce. Można za to nabyć jej suszony, siekany korzeń. Marzanna barwierska jest jednym z trzech najważniejszych gatunków farbierskich na świecie. Pozostałe dwa to indygowiec barwierski i rezeda żółtawa.
Orzech włoski
Łupiny orzecha włoskiego barwią na ciemny, intensywnie brązowy, wręcz czarny kolor. Często używa się ich w produkcji alkoholi, ale też do farbowania tkanin, a nawet włosów. Do sporządzenia wywaru barwiącego najlepiej użyć świeżo zebranych orzechów, odpowiednio je wygotować i zostawić do ostudzenia. W ten sposób uzyskamy między innymi płukankę odświeżająca kolor włosów i nadająca kosmykom ciekawe, czekoladowe refleksy. Substancją barwiącą w orzechach włoskich jest juglon.
Cebula zwyczajna
Łupiny cebuli wygotowane w wodzie nadają jej barwę ciemnoczerwoną, brązową lub żółtą. Możemy w tym celu wykorzystywać różne cebule. Z ich łupinami poradzą sobie nawet początkujący farbiarze. Cebulę wykorzystuje się przede wszystkim w malowaniu jaj, ale nadaje się też do barwienia tkanin. Co ciekawe, po dodaniu do cebulowej wody siarczanu żelaza uzyskamy rozmaite odcienie zieleni.
Czarny bez
Elementem barwiącym w tym przypadku są owoce. Materiałom i surowcom nadają odcienie fioletu, granatu, różu czy brązu. Za te barwy odpowiadają zawarte w czarnym bzie antocyjany. Aby uzyskać kolor na tkaninie musimy świeżo zebrane owoce najpierw wygotować. Koniecznie w garnku bez przykrywki i przy otwartym oknie, aby uwolnić z bzu toksyczny cyjanowodór.
Inne gatunki roślin barwierskich
W polskiej przyrodzie występuje jeszcze wiele gatunków, służących do farbowania. Są to np. chaber bławatek, dziurawiec pospolity, żywokost lekarski, rumian żółty, nawrotnik lekarski. Farbować możemy też pospolicie występującą u nas pokrzywą, która daje przeróżne odcienie zieleni, barwy miodowe, beżowe i żółtawe. Bardzo interesującą rośliną jest farbownik lekarski, zwany czerwieńcem, z którego uzyskuje się barwnik koloru czerwonego.